Ons brein werkt niet altijd mee!

Niemand vertrekt naar het werk met de intentie om slachtoffer te worden van een arbeidsongeval of een beroepsziekte op te lopen. En de meeste organisaties doen veel om veilig werken mogelijk te maken. Medewerkers worden getraind en krijgen instructies. Er worden veilige machines aangeschaft en persoonlijke beschermingsmiddelen verstrekt. Maar ondanks dit alles zien we nog veel onveilig gedrag wat regelmatig leidt tot ongevallen. Een belangrijke oorzaak hiervoor is ons brein dat regelmatig onveilig gedrag produceert! Hoe? Dat lees je in dit blog!

Ons brein produceert gemakkelijk onveilig gedrag

Waarschijnlijk is het wel bekend dat ten minste 95% van ons gedrag onbewust, automatisch gedrag is. Gedrag waarover we niet nadenken, gedrag dat vanzelf gaat. Denk bijvoorbeeld aan het omdoen van je autogordel als je in de auto stapt. Je hebt waarschijnlijk niet in de gaten dat je deze handeling verricht.

De rest van ons gedrag, ongeveer 5%, is bewust, gepland gedrag. Dit is gedrag dat ontstaat als we ergens heel bewust en gecontroleerd over nadenken. Neem maar weer de auto als voorbeeld. Als je met een aanhanger achteruit moet rijden en dit doe je heel weinig, dan moet je goed nadenken hoe je moet sturen om dat ding de goede kant op te krijgen.

“Waarschijnlijk is het wel bekend dat 95% van ons gedrag onbewust, automatisch gedrag is. De rest van ons gedrag, ongeveer 5%, is bewust, gepland gedrag”

Volgens de beroemde psycholoog Daniel Kahneman zijn er in ons brein 2 systemen actief die dit onbewuste en bewuste gedrag produceren. Het eerste systeem noemen we het emotionele systeem en kent een hoge dominantie. Het werkt snel, verbruikt weinig energie en produceert dus onbewust, automatisch gedrag. Systeem 2, het rationele systeem, maakt het intelligente denken mogelijk. Het werkt traag, verbruikt veel energie en heeft dus een lage dominantie. Dit systeem produceert het bewuste, geplande gedrag.

“Volgens de beroemde psycholoog Daniel Kahneman zijn er in ons brein 2 systemen actief die dit onbewuste en bewuste gedrag produceren”

We doen veel op de automatische piloot. Prima toch zou je zeggen? In veel gevallen wel, maar als we naar veilig werken kijken, koerst de automatische piloot regelmatig af op onveilig gedrag. Zonder dat we het dus in de gaten hebben. En zelfs als we weten hoe het veilig moet en het nut hier ook van inzien. Hoe kan dit? Het antwoord ligt opgesloten in de specifieke kenmerken van het emotionele systeem dat actief is in het deel van ons brein dat we ook wel het zoogdierenbrein noemen. Het werkt dus snel en verbruikt weinig energie. Maar het is ook impulsief en primitief. Wat nader gespecificeerd:

• We zoeken de weg van de minste weerstand, we zijn liever lui dan moe. Dus even snel op de stoel klimmen om een lamp te vervangen in plaats van naar het schuurtje in de achtertuin lopen om een degelijke trap te pakken.

• We herhalen eerder vertoond (onveilig) gedrag. Het is een paar keer goed gegaan, dus dat wordt de norm!

• We volgen de leider, ook als die veilig werken niet zo belangrijk vindt en niet het goede voorbeeld geeft. Maar we volgen niet alleen de leider, we kopiëren ook heel gemakkelijk het gedrag van de groep.

• We zijn al gauw tevreden met een ‘houtje-touwtje’ oplossing. Eigenlijk zouden we goedgekeurde randbeveiliging op het dak moeten plaatsen, maar een lintje spannen vinden we vaak ook voldoende.

• We zijn bereid om wat risico te nemen, want anders geen eten. Oftewel, het werk moet af.

• We houden van improviseren en zijn niet zo dol op het volgen van procedures, regels en voorschriften.

• We vliegen er meteen in. We denken niet eerst na want dat kost energie. We roepen wel dat we altijd starten met een LMRA, maar……

Oei is er dan nog wel hoop? Zijn we volledig overgeleverd aan dit dominante, emotionele systeem? Ja er is zeker hoop en nee we zijn niet volledig overgeleverd. Het is niet gemakkelijk maar wel mogelijk om gewenst (veiligheids)gedrag aan te leren. Met hierbij een belangrijke taak en verantwoordelijkheid voor alle leidinggevenden. De verantwoordelijkheid om elke dag opnieuw te werken aan gedragsontwikkeling en -verandering. Hierover meer in het volgende blog.

(veel inspiratie en inzichten voor dit blog gehaald uit het boek Veiligheidscultuur 4.0 van Anne-Marie Vanhooren. 2020)